Οι νεανικές και εφηβικές εκρήξεις

Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ.κ. Ιεροθέου

Οι πρόσφατες εκρήξεις των δεκαπεντάρηδων, όπως τις αποκάλεσαν, τρόμαξαν πολλούς και προσπάθησαν να τις αναλύσουν. Κάθε γεγονός επιδέχεται μια ανάλυση, ιδίως τα γεγονότα εκείνα που δημιούργησαν μεγάλη κοινωνική αναστάτωση. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι κατά τις αναλύσεις η «χαϊδεύουν τα αυτιά» των νέων η προσπαθούν σε αυτές να βάλη ο καθένας την δική του θεωρία, ιδεολογική, φιλοσοφική, κοινωνική, πολιτική.

Το πρόβλημα, όμως, των κοινωνικών εκρήξεων των νέων και των εφήβων έχει ερμηνευθή σωστά, νηφάλια και αυθεντικά, κατά το δυνατόν, από διαφόρους επιστήμονας (παιδαγωγούς, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους) και είναι συνάρτηση τόσο της ηλικίας τους όσο και των κοινωνικών συνθηκών στις οποίες μεγαλώνουν.

Γνωρίζουμε από την ψυχολογία ότι ο έφηβος με τις ενέργειές του προσπαθεί να αποκτήση ταυτότητα του χώρου και του χρόνου, να αποκτήση την δική του προσωπικότητα. Από την «κλειστή» ομάδα στην οποία ζη ως παιδί, μετά την γέννησή του, όπου δεν έχει δική του προσωπική ελευθερία, πασχίζει να ανεξαρτητοποιηθή, να αποκτήση την προσωπική του ταυτότητα στον χώρο και τον χρόνο, και αυτό γίνεται με διάφορες επανασταστικές εκρήξεις. Πρόκειται, δηλαδή, για μια φυσιολογική διαδικασία ολοκληρώσεως της προσωπικότητας, αφού από την υποταγή του στην οικογενειακή και κοινωνική ομάδα, που λειτουργεί κατά κάποιον τρόπο κολεκτιβιστικά, πρέπει να φθάση στην ελευθερία του προσώπου. Αυτή η μετάβαση γίνεται με συγκρούσεις, επαναστάσεις, κάποτε αιματηρές, ανάλογα με τις συνθήκες κάθε εποχής.

Ο Κόνραντ Λόρεντς, κάτοχος του βραβείου Νόμπελ, κάνει λόγο για την λεγομένη «φυσιολογική νεοφιλία» και με τον όρο αυτό εννοεί ότι ο νέος προσπαθεί να αποσπασθή από κάθε τι το παραδοσιακό, το οποίο του είναι ενοχλητικό, και συγχρόνως επιδιώκει να προσλάβη κάθε τι καινούριο, που του φαίνεται ελκυστικό. Όταν όμως ενηλικιώνεται, αποκτά την «καθυστερημένη υπακοή», δηλαδή αποδέχεται την παράδοση και τις πολιτισμικές αξίες μιας κοινωνίας.

Το πρόβλημα, κατά τον Λόρεντς, δεν είναι αυτή η διαδικασία, που ούτως η άλλως είναι φυσιολογική και όλοι την περνούν, αλλά αφ' ενός μεν η εμμονή κάποιου νέου στην παιδικότητα για πολύ χρόνο, χωρίς να αναπτυχθή μέσα του η «φυσιολογική νεοφιλία» στην εφηβεία του, αφ' ετέρου δε η εμμονή στην «νεοφιλία» για πολύ χρόνο, αν και μεγαλώνη ηλικιακά και η μη απόσπαση από παιδικές και εφηβικές νοοτροπίες, δηλαδή η παρατεταμένη εφηβεία. Και στις δύο περιπτώσεις εκδηλώνεται μια ψυχολογική ανωριμότητα. Έτσι, προβληματισμό δημιουργεί τόσο το ανώριμο παιδί, που δεν απογαλακτίζεται, όσο και ο «παιδισμός» των μεγάλων, οι οποίοι, εκτός των άλλων, εκμεταλλεύονται αυτήν την ψυχολογική διαδικασία ωριμάνσεως του παιδιού, για πολιτικούς και κομματικούς σκοπούς.

Πέρα από αυτές τις αναλύσεις πρέπει να δη κανείς το φαινόμενο των εκρήξεων μέσα από δύο σημαντικές παραμέτρους.

Η μία είναι η νοοτροπία των ουτοπικών ιδεολογικών συστημάτων. Η λέξη ουτοπία -«ου τόπος»- σημαίνει μια ανεφάρμοστη κοινωνική ιδεολογία. Ο όρος αυτός προήλθε από τον Τόμας Μουρ με το έργο του «Ουτοπία», που αναφέρεται σε μια ιδανική πολιτεία, η οποία είναι απομακρυσμένη σε ένα νησί και είναι οργανωμένη με σοσιαλιστικό τρόπο. Ποτέ, όμως, δεν υπήρξε μια τέτοια ιδανική και τέλεια κοινωνία, γι’ αυτό και γίνεται λόγος για ουτοπικό όνειρο. Αυτό μας θυμίζει τις ουτοπικές ιδέες του Πλάτωνα, όπως εκφράζονται στην «Πολιτεία» του. Βέβαια, ο Μαρξ σε αυτόν τον ηθικό σοσιαλισμό της ουτοπίας του Μουρ αντέταξε τον επιστημονικό σοσιαλισμό, που αναφέρεται στον κοινωνικό μετασχηματισμό μέσα από συγκεκριμένους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους. Πρέπει, όμως, να παρατηρηθή ότι πολλές τέτοιες ουτοπίες, μερικές φορές, συνδέονται και με ολοκληρωτισμούς που αυτοδιαλύονται.

Η άλλη παράμετρος είναι ότι οι αδικίες που επικρατούν στις κοινωνίες βασανίζουν το ανθρώπινο πρόσωπο και την ελευθερία του, και το εξαναγκάζουν να επαναστατή, γιατί κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο «το βία υποταττόμενον στασιάζει καιρού λαβόμενον». Οπότε, οι ηλικιωμένοι αντί να ερεθίζουν την νεοφιλία των νέων, για δικούς τους λόγους, αφού πιστεύω ότι εν πολλοίς τέτοια επαναστατικά κινήματα είναι καθοδηγούμενα, θα πρέπει να φροντίσουν να οργανώνουν την κοινωνία πιο δίκαια και δημοκρατικά.

Φυσικά, το ότι η κοινωνία είναι άδικη δεν σημαίνει ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να την ανατρέπη χωρίς να ανοικοδομή προηγουμένως κάτι το θετικό η τουλάχιστον χωρίς να διατυπώνη θετικές προτάσεις. Επίσης, δεν επιτρέπεται στον καθένα να καταστρέφη τον κοινωνικό ιστό και την προσωπική ελευθερία του άλλου, ούτε ακόμη να αφανίζη τις περιουσίες των τρίτων. Μάλιστα, και στο σημείο αυτό ο Λόρεντς έχει παρατηρήσει ότι το να επαναστατούν οι νέοι εναντίον του κοινωνικού καθεστώτος και των γονέων τους, αλλά παράλληλα «να έχουν την απαίτηση να συντηρούνται από την ίδια αυτή κοινωνία και από τους γονείς τους» είναι μια απερίσκεπτη παιδαριώδης συμπεριφορά.

Κατά την εκκλησιαστική μας παράδοση η κοινωνική αδικία είναι αποτέλεσμα των εσωτερικών παθών τα οποία πάθη αναπτύχθηκαν στην λεγόμενη μεταπτωτική κοινωνία. Σε μια τέτοια κοινωνία στην οποία επικρατεί η αδικία, το συμφέρον, η ιδιοτέλεια, η συσσώρευση πλούτου από τους λίγους σε βάρος των πολλών κλπ. πρέπει να υπάρχουν δίκαιοι νόμοι, ολοκληρωμένη παιδεία, ώριμοι κοινωνικοί και πνευματικοί θεσμοί για να φέρουν την κοινωνική ισορροπία. Για να εκφρασθώ κατά τον Μαξ Βέμπερ, η νόμιμη εξουσία πρέπει να συνδυασθή με την παραδοσιακή και χαρισματική εξουσία για να λειτουργή σωστά.

Βέβαια, επειδή το θέμα ξεκινά από το πάθος της φιλαυτίας, που είναι η μεγαλύτερη αρρώστια της εποχής μας, όλα τα ανθρώπινα μέσα διόρθωσης είναι ανεπαρκή, εάν ο άνθρωπος δεν αναγεννηθή πνευματικά και εάν δεν αποκτήση εσωτερική πληρότητα. Γι' αυτό από τα Κόμματα γίνεται συνεχής λόγος για αλλαγή, κάθαρση, εκσυγχρονισμό, επανίδρυση του Κράτους, μεταρρυθμίσεις και όλα διαψεύδονται στην πράξη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το όραμα της τέλειας κοινωνίας ομοιάζει ως μια ουτοπική ιδεολογία που πάντοτε αναζητάται και συνεχώς οδηγεί στην απογοήτευση.

Συνεπώς, το άρρωστο πρόσωπο αρρωσταίνει την κοινωνία και τους θεσμούς, ενώ το ολοκληρωμένο πρόσωπο, δίνει νόημα στον θεσμό, την κοινωνία και την ζωή, κρατά την κοινωνία σε μια ισορροπία, στην οποία ούτε εν ονόματι του συνόλου καταργείται η ελευθερία του προσώπου, όπως συμβαίνει στην δικτατορία, ούτε εν ονόματι της ελευθερίας του ατόμου καταργείται το κοινωνικό σύνολο, κατά την πρακτική της αναρχίας.

Συμπερασματικά, οι νεανικές και εφηβικές εκρήξεις είναι σε κάποιον βαθμό προβλεπόμενες, αλλά απαιτούνται υγιείς και δίκαιοι θεσμοί, αλλά και ολοκληρωμένη παιδεία για να επιφέρη την κοινωνική εξισορρόπηση και να ικανοποιή τα όνειρα των νέων, αποβάλλοντας τις αβεβαιότητες του μέλλοντος.

(Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής», 21-12-2008)