Ποιητής, μεταφραστής, φιλόσοφος και θεολόγος ( Απο το αφιέρωμα στον Philip Sherrard του περιοδικού «Προσωπική ευθύνη»)

Αφιέρωμα στον Philip Sherrard

«Καθημερινή» (11Ιουνίου1995) «ΠΛΟΥΤΙΣΕ ΤΗ ΖΩΗ ΟΛΩΝ» Του Peter Mackridge, καθηγητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης

«Ο θάνατος του Philip Sherrard στις 30 Μαΐου άφησε ένα κενό που δεν μπορεί να πληρωθεί. Ποιητής, μεταφραστής, φιλόσοφος, θεολόγος και μεγάλος φίλος της Ελλάδας, ο Philip Sherrard γεννήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 1922 στην Οξφόρδη, όπου ο πατέρας του δίδασκε οικονομικά. Σπούδασε ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, αλλά διέκοψε τις σπουδές του για να υπηρετήσει στο βρετανικό στρατό στην Ιταλία, την Αυστρία και την Ελλάδα. Ο πόλεμος του ενέπνευσε τα πρώτα ποιήματά του, αλλά και τον έφερε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, που την ερωτεύτηκε αμέσως και που σημάδεψε την υπόλοιπη ζωή του. Μετά τον πόλεμο παντρεύτηκε μιαν Ελληνίδα, την Αννα Μαυρομιχάλη και έγινε Ορθόδοξος Χριστιανός.

Ο Sherrard πέρασε τα χρόνια 1951-52 και 1957-62 στην Αθήνα ως υποδιευθυντής της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Εκείνα τα χρόνια έγραψε τη διδακτορική του διατριβή, μια μελέτη της ποίησης των Σολωμού, Παλαμά, Καβάφη, Σικελιανού και Σεφέρη, η οποία εκδόθηκε το 1956 με τίτλο The Marble Threshing Floor (Το μαρμαρένιο αλώνι). Το βιβλίο αυτό, εμποτισμένο από τις πνευματικές αξίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αποτέλεσε μια εισαγωγή στη νεοελληνική ποίηση για γενεές ολόκληρες από αγγλόφωνους αναγνώστες. Στη συνέχεια, σε συνεργασία με τον Edmud Keeley, μετέφρασε στα αγγλικά τα ποιήματα του Σεφέρη (1966) και του Καβάφη (1975), καθώς και επιλογές από τα ποιήματα του Σικελιανού (1979) και του Ελύτη (1981). Οι μεταφράσεις των Keeley και Sherrard έφεραν για πρώτη φορά τη νεοελληνική ποίηση στο αγγλόφωνο κοινό. Επίσης ο Sherrard μετέφρασε τα μυθιστορήματα «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια» του Μυριβήλη και «Ο ήλιος του θανάτου» του Πρεβελάκη. Γύρω στα 1960 ο Sherrard είχε την προνοητικότητα να αγοράσει ένα κτήμα κοντά στη Λίμνη Ευβοίας, στα Κατούνια. Για πολλά χρόνια περνούσε εκεί τις διακοπές του και, αφού παραιτήθηκε από το King's College του Λονδίνου, όπου εργάσθηκε ως Λέκτορας στην Ιστορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας από το 1970 μέχρι το 1977, εγκαταστάθηκε μόνιμα στα Κατούνια, όπου αφοσιώθηκε στη μελέτη, το διάβασμα και το γράψιμο. Μετά την εγκατάσταση του εκεί, παντρεύτηκε, σε δεύτερο γάμο, την εκδότρια Denise Harvey.
Εκτός από τις μελέτες του για τη νεοελληνική λογοτεχνία, ο Sherrard έγραψε βιβλία για το Αγιον Ορος και την Κωνσταντινούπολη και δύο βιβλία για την ιστορία του σχίσματος μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας. Σ' αυτά ο Sherrard, όπως είναι φυσικό, υποστήριξε τα δίκαια της Ορθοδοξίας. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα αφιέρωσε στη φιλοσοφία και τη θεολογία.
Το 1976 εξέδωσε το «Ερως και Χριστιανισμός», ενώ το 1979 βγήκε ο πρώτος τόμος της «Φιλοκαλλίας» σε μετάφραση του ίδιου σε συνεργασία με τον επίσκοπο Διοκλείας κ. Κάλλιστο Ware (ο πέμπτος και τελευταίος τόμος είναι σχεδόν έτοιμος για τύπωμα). Πριν πεθάνει, όμως, πρόλαβε και εξέδωσε έναν τόμο με επιλογή από τα δικά του ποιήματα, με τίτλο In the Sign of the Rainbow (1994).

Μέσα από την παραδοσιακή ζωή της Ελλάδας και την Ελληνική ποίηση, ο Sherrard συνειδητοποίησε πόσο ο δυτικός πολιτισμός είχε παραστρατήσει. Στα Κατούνια απαλλαγμένος από τις παρωπίδες του πανεπιστημίου και ελεύθερος σχεδόν τελείως από τους οικονομικούς και πολιτικούς περιορισμούς του σύγχρονου βιομηχανικού κόσμου, ο Sherrard αφιερώθηκε στη ζωή του πνεύματος. Στα τελευταία βιβλία του κατακεραύνωσε τη σημερινή τεχνολογική αντίληψη για τον κόσμο.
Πίστευε ότι η παγκόσμια οικολογική κρίση που απειλεί την ανθρωπότητα με ολοκληρωτική καταστροφή δεν αποτελεί παρά το πιο απτό σύμπτωμα μιας ψυχικής κρίσης, η οποία εκδηλώνεται με την αδιαφορία της σύγχρονης Δύσης μπροστά στην ψυχική διάσταση της ζωής. Αντί να έχουμε επίγνωση της θεϊκής διάστασης του εαυτού μας και του φυσικού κόσμου, υποστηρίζει ο Sherrard, έχουμε την αθεϊστική - εξού και απάνθρωπη - αντίληψη ότι η φύση αποτελείται αποκλειστικά από υλικό προς εκμετάλλευση.
Ως άνθρωπος ο Sherrard ήταν ταπεινόφρων, πράος, φιλόξενος και γεμάτος χιούμορ. Στη δική του ζωή εφάρμοζε την πεποίθησή του ότι η ανθρώπινη ύπαρξη μπορεί και πρέπει να είναι πιο πλούσια, πιο όμορφη και ψυχικά πιο ικανοποιητική απ' ότι είναι για τον σημερινό άνθρωπο των μεγαλουπόλεων. Πλούτισε και τη ζωή όλων όσοι τον γνώρισαν».

«Καθημερινή» (27Ιουνίου1995) «Ένας πρόμαχος της ιερότητας σε μια ανίερη εποχή» Του ΑΡΗ ΜΠΕΡΛΗ

«Υπάρχουν συγκυρίες που εκ των υστέρων αποδεικνύονται συμβολικές και σημαίνουσες. Ο Φίλιπ Σέραρντ γεννήθηκε στην Οξφόρδη τον Σεπτέμβρη του 1922, λίγες εβδομάδες μετά την καταστροφή της Σμύρνης και το μικρασιατικό ξεριζωμό και λίγες μέρες προτού εκδοθεί η Ερημη Χώρα. Αυτά τα δύο, άσχετα μεταξύ τους, γεγονότα θα επηρέαζαν αργότερα, στη νεότητα του, έμμεσα ή άμεσα, με το δικό του το καθένα τρόπο, την πνευματική του εξέλιξη... Ο Φίλιπ Σέραρντ βρήκε τη ζώσα παράδοση στο λειτουργικό μύθο των Ελλήνων ποιητών και την τελεστική σοφία της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας.

Τη σύμπτωση της πρώτης δημοσίευσης της Ερημης Χώρας με τον μικρασιατικό ξεριζωμό θα την επισημάνει ο ίδιος ο Σέραρντ στο δοκίμιο του για την ποίηση του Τ.Σ. Ελιοτ και του Γιώργου Σεφέρη (1951), παρατηρώντας ότι η απώλεια μιας πατρίδας στη φυσική της έννοια μπορεί να γίνει «μεταφυσική αναζήτηση» μιας άλλης πατρίδας, άλλης ζωής. θα θεωρήσει το Μυθιστόρημα του Σεφέρη πνευματικό επιγέννημα της μικρασιατικής καταστροφής και θα το συγκρίνει με την Ερημη Χώρα, διακρίνοντας όμως μια ουσιώδη διαφορά: το ποίημα του Ελιοτ είναι μια κραυγή φρίκης και απελπισίας, ενώ του Σεφέρη είναι ένας θρήνος, έχει έναν τόνο μελαγχολίας και καημού, και τη θλίψη εκείνη των αρχαίων λαών που, σε αντίθεση με τον χωρίς μνήμη Δυτικό άνθρωπο, έχουν βαθιά αισθήματα και παμπάλαιες αναμνήσεις. Ο Σέραρντ θα αναγάγει τη διαφορά των ποιητών σε βαθύτερη διαφορά πνευματικής αντίληψης που χαρακτηρίζει δύο εκδοχές του κόσμου, του ανθρώπου και της ιστορίας, και αντιδιαστέλλει δύο θεολογίες: τη δυτική / καθολική / προτεσταντική και την ανατολική / ορθόδοξη, θα θεωρήσει την ελληνική ποίηση πρωτογενή και αυτόχθονα, φορέα ενός στοχαστικού αισθήματος που συναιρεί το μύθο, τη φύση, την ιστορία, το θάνατο, τη γυναίκα. Από αυτή τη σκοπιά θα δει το έργο πέντε μεγάλων Νεοελλήνων ποιητών (Σολωμός, Παλαμάς, Καβάφης, Σικελιανός, Σεφέρης) και θα γράψει σχετικά μελετήματα που θα εκδοθούν το 1956 με τίτλο Το μαρμαρένιο αλώνι. Την ίδια χρονιά θα βαφτιστεί ορθόδοξος χριστιανός...

Η κριτική του θα στραφεί εναντίον ακόμη και κάποιων απόψεων της σχολαστικής χριστιανικής παράδοσης, τις οποίες θα ελέγξει και θα αποπειραθεί, με αξιοθαύμαστη τόλμη και πεισμονή, να διορθώσει. Στο βιβλίο του Χριστιανισμός και Ερως (1976), θα αμφισβητήσει την εγκυρότητα της παραδοσιακής διδασκαλίας για το γενετήσιο ένστικτο και το γάμο, θεωρώντας την υπεύθυνη για τη στρέβλωση και τον ευτελισμό του έρωτα, με συνέπειες ιδιαίτερα εμφανείς στις μέρες μας. Πίστευε ότι κάθε μορφή θρησκευτικού συγκρητισμού ήταν επικίνδυνη ή και καταστροφική. Ωστόσο, έδειξε πάντα σεβασμό και ενδιαφέρον για άλλες θρησκευτικές παραδόσεις ή ιερές κοσμολογίες και καυτηρίασε τη ρατσιστική τάση των ορθοδόξων να αρνούνται τη δυνατότητα να λατρέψει κανείς το θεό με το τυπικό μιας πίστης διαφορετικής από τη δική τους.

Στο εκτενές, πλούσιο και μεγάλης συνοχής δοκιμιακό του έργο ο Σέραρντ αναγνώρισε τις πνευματικές του οφειλές στη θεολογία των πατέρων, του Μάξιμου του Ομολογητή, του Συμεών του Νέου θεολόγου, του Γρηγορίου Παλαμά, αλλά και υποδήλωσε τη μαθητεία του σε εξέχοντες μυστικούς και ποιητές της Δύσης και της Ανατολής, όπως οι Μάιστερ Εκχαρτ, Αγγελος Σιλέσιος, Ουίλιαμ Μπλέικ, Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς, Ρούμι και Καμπίρ. Η ποίηση υπήρξε πάντα γι' αυτόν κιβωτός πνευματικής διαθήκης, και στις θεωρητικές του αναλύσεις ποτέ δεν δίστασε να προσφύγει στον λόγο της - λόγο που θεωρούσε καίριο, σε αντίθεση με την άνευρη γλώσσα της σχολαστικής θεολογίας.
Προσήλυτος στο πνεύμα της ορθοδοξίας δεκαετίες προτού εμφανιστεί και επιχωριάσει στον τόπο μας η νεοορθοδοξία, ελληνικός με την καβαφική έννοια («όχι Ελλην ούτε Ελληνίζων»), μακριά από κάθε κέντρο εξουσίας, πολιτικής είτε ιδεολογικής, ρομαντικός και διανοούμενος μάλλον παρά τυπικός θεολόγος, ο Φίλιπ Σέραρντ πάλευε - καθώς είπε γι' αυτόν ο Σεφέρης -«με τις μεγάλες ουσίες». Πεποίθηση μου είναι ότι αυτό που εναγώνια αναζητούσε ήταν μια πρωταρχική Απλότητα, συνώνυμο ίσως του θείου. Είχε τη μεγάλη τύχη να μπορέσει να ζήσει στον τόπο που διάλεξε, τη ζωή που διάλεξε και να ταφεί εκεί με τις απλές τιμές εν ενεργεία πιστού.
Παράξενη και παράταιρη βλέπω σήμερα την επιμονή πολλών από μας που τον γνωρίζαμε, να τον αποκαλούμε Φίλιπ, όταν οι χωριανοί Λιμνιώτες τον φώναζαν, φυσικά και αυθόρμητα, Φίλιππα. Ο ίδιος, ωστόσο, ποτέ δεν μας διόρθωσε».

(Προσωπική Ευθύνη, Μαθητικό περιοδικό των Γυμνασίων Λίμνης (1993-1996) και Μαντουδίου (1996-1998) υπό το συντονισμό του φιλόλογου καθηγητή Δημήτρη Μπαρσάκη, στα πλαίσια προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Τεύχος 8. Απρίλιος 1996, www.servitoros.gr)